Ông nội mình là người sáng tác bài hát Mười chín tháng Tám. Có thể bạn không rõ về lịch sử, không hiểu tường tận ý nghĩa của ngày 19/8/1945. Mình cũng thế. Mình không am tường lịch sử. Mình không được biết nhiều về Nhà ngoại giao nhân dân Đỗ Xuân Oanh (thực ra, ông mình làm ngoại giao chứ không phải là nhạc sĩ chuyên nghiệp). Mình chỉ biết nhân vật ấy là ông nội mình, một người ông thân thương như cách bao người cháu nghĩ về ông của họ.
Mình may mắn được sinh ra là cháu nội ông Xuân Oanh, và là đứa cháu duy nhất được ở với ông từ lúc sinh ra cho đến khi 9 tuổi. Ông nội thích xem phim kiếm hiệp, mình cùng ngồi xem với ông và được ông dạy nhiều triết lý từ những bộ chưởng mà hai ông cháu luyện với nhau. Mình được học về tốt - xấu - về kết cục - về sự xoay chuyển của vạn vật, thông qua những bộ phim này. Ông mua truyện tranh cho mình đọc. Ông mua đài cassette cho mình nghe radio để học tiếng Pháp. Ông dạy mình về ngôn ngữ, về lý luận. Khi dạy, ông rất kiệm lời, có thể không nói gì. Nhưng ông mình là một người thầy mà kể cả khi ông không nói gì, thì chỉ cần ngồi cạnh thôi, bạn cũng sẽ học được điều gì đó.
Mình rất nhớ hai câu của ông:
- “Dĩ bất biến ứng vạn biến”. Lấy cái không thay đổi để đối phó với vạn vật thay đổi. Cái này mình đã nghĩ về nó trong nhiều năm, và hình thành nên quan điểm chăm sóc da tối giản hôm nay.
- “Sắc sắc không không”. Có hay không có, giàu hay nghèo, đẹp hay xấu? Điều ấy có gì là quan trọng?
- “Dĩ bất biến ứng vạn biến”. Lấy cái không thay đổi để đối phó với vạn vật thay đổi. Cái này mình đã nghĩ về nó trong nhiều năm, và hình thành nên quan điểm chăm sóc da tối giản hôm nay.
- “Sắc sắc không không”. Có hay không có, giàu hay nghèo, đẹp hay xấu? Điều ấy có gì là quan trọng?
Ông mình bước vào cuộc đời đầy gian truân, nhưng ra đi không còn vướng bận 😀
Nhân dịp kỷ niệm 19/8, báo Công An Nhân Dân hôm nay có bài viết về ông mình. Những năm gần đây, tin tức về ông mình rất hiếm hoi, vì vậy gia đình có thể dành nhiều thời gian cùng phóng viên, cho ra những bài báo chu toàn và cảm động.
—-
MỘT GÓC ĐỜI CỦA TÁC GIẢ CA KHÚC
"MƯỜI CHÍN THÁNG TÁM"
"MƯỜI CHÍN THÁNG TÁM"
Trần Hoàng Thiên Kim
Mỗi dịp đến ngày 19/8 - Ngày Truyền thống của ngành Công an nhân dân, ở từng góc nhỏ trên Dải đất hình chữ S đều rộn vang giai điệu ca khúc “Mười chín Tháng Tám”, nhắc lại lịch sử hào hùng của Dân tộc Việt Nam. Ít ai biết trong cuộc đời mình, Xuân Oanh đã trải qua những kỷ niệm đáng nhớ làm nên con người ông và tạc vào gia đình ông một truyền thống cách mạng, yêu thương.
TUỔI THƠ CHẬT VẬT
Xuân Oanh cất tiếng chào đời vào một sớm mùa Đông, ngày 4 tháng 1 năm 1924 ở cửa sông Bạch Đằng, thị trấn Quảng Yên, huyện Yên Hưng, tỉnh Quảng Ninh. Mẹ mất sớm, ông rời nếp nhà đơn sơ ở tuổi học lớp 4 khi người cha thợ may góa bụa bảo “từ nay con phải tự lo cho mình”. Từ đó, ông không còn được cha mỗi năm may cho một chiếc quần mới để diện vào Dinh Toàn quyền đọc diễn văn tiếng Pháp. Chị cả của ông bị viên quan năm Tây bắt làm vợ vì chị "đẹp nhất thị trấn” và trả xác lại cho người cha sau khi đã hành hạ chị đến chết. Yêu chị, sau này ông vẽ chị qua trí nhớ để thờ.
Xuân Oanh có trí thông minh và nỗ lực hơn người. Không có tiền, ông học lỏm từ bậu cửa sổ, rồi học hộ, làm bài hộ để đổi lấy nắm xôi, củ khoai qua bữa. Ông học văn hóa, học nhạc, học ngôn ngữ để bước vào đời qua những bậu cửa như thế. Lớn thêm, ông vào làm ở xưởng kẽm Quảng Yên gần bến Phà Rừng. Vốn lanh lợi, ông học việc nhanh và được giao làm thợ điện. Rồi tai nạn xảy ra, ông bị điện giật, rơi từ cột điện cao thế xuống đất. Tỉnh dậy sau 5 ngày, ông lang thang kiếm sống bên các mỏ than ở Hòn Gai, Cẩm Phả rồi dạt sang Hải Phòng, từ làm gia sư, vẽ tranh đến đàn hát ở quán bar. Ông quen biết Văn Cao, Nguyễn Đình Thi từ dạo ấy. Đầu những năm 1940 ông lên Hà Nội, ngày làm thuê đóng giày ở gần Bờ Hồ, tối đi dạy học, đi hát kiếm tiền. Ông chủ hiệu giày trả công 4 đồng một tháng, bảo nếu bán giầy được bằng tiếng Anh sẽ trả thêm. Xuân Oanh đến với tiếng Anh như thế, và chỉ ít năm sau ông là một trong hai phát thanh viên tiếng Anh đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam sau kháng chiến chống Pháp. Nguyễn Đình Thi là người đã đưa ông đến với Cách mạng với tất cả sự hồn nhiên, trong trẻo và đầy nhiệt huyết.
Xuân Oanh có trí thông minh và nỗ lực hơn người. Không có tiền, ông học lỏm từ bậu cửa sổ, rồi học hộ, làm bài hộ để đổi lấy nắm xôi, củ khoai qua bữa. Ông học văn hóa, học nhạc, học ngôn ngữ để bước vào đời qua những bậu cửa như thế. Lớn thêm, ông vào làm ở xưởng kẽm Quảng Yên gần bến Phà Rừng. Vốn lanh lợi, ông học việc nhanh và được giao làm thợ điện. Rồi tai nạn xảy ra, ông bị điện giật, rơi từ cột điện cao thế xuống đất. Tỉnh dậy sau 5 ngày, ông lang thang kiếm sống bên các mỏ than ở Hòn Gai, Cẩm Phả rồi dạt sang Hải Phòng, từ làm gia sư, vẽ tranh đến đàn hát ở quán bar. Ông quen biết Văn Cao, Nguyễn Đình Thi từ dạo ấy. Đầu những năm 1940 ông lên Hà Nội, ngày làm thuê đóng giày ở gần Bờ Hồ, tối đi dạy học, đi hát kiếm tiền. Ông chủ hiệu giày trả công 4 đồng một tháng, bảo nếu bán giầy được bằng tiếng Anh sẽ trả thêm. Xuân Oanh đến với tiếng Anh như thế, và chỉ ít năm sau ông là một trong hai phát thanh viên tiếng Anh đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam sau kháng chiến chống Pháp. Nguyễn Đình Thi là người đã đưa ông đến với Cách mạng với tất cả sự hồn nhiên, trong trẻo và đầy nhiệt huyết.
Từ một cậu bé trải qua tuổi thơ không phẳng lặng, Xuân Oanh đã tự học, tự trau dồi, trở thành nhà báo lứa đầu của tờ báo cách mạng Cứu Quốc, nhà ngoại giao nhân dân với những ý tưởng đột phá, là nhà dịch giả đa ngôn ngữ từ rất sớm, chuyển sang tiếng Việt hàng chục cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của nước ngoài. Cuốn "Chuyện phiêu lưu của Hắc Phin" ông dịch xong trên tàu hỏa từ Mátxcơva qua Bắc Kinh về Hà Nội. Ông góp phần giới thiệu thơ văn tiếng Việt ra thế giới, trong đó có cuốn thơ Hồ Xuân Hương trong “Tuyển tập thơ nữ Việt Nam” (NXB Phụ Nữ), vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ, tiểu thuyết “Ông cố vấn” của Hữu Mai. Ông là tác giả nhiều ca khúc cách mạng bất hủ như "Mười chính Tháng Tám", "Quê hương Anh bộ đội", "Ca ngợi chế độ ta tốt đẹp". Ở nước ngoài, ông từng nổi danh với những bản hợp xướng gợi nhớ tình yêu đất nước hay yêu hòa bình, được sáng tác ngay trong những chuyến đi tuyên truyền hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, như “Quê hương hai tiếng ấy” (ở Pháp), "Trời sẽ lại trong xanh" (ở Nhật Bản). Về già, ông trở lại với những bản tình ca da diết mà ông phổ nhạc như "Gọi Thu", "Hương Nhài”.
Triết lý cuộc sống của ông đơn giản chỉ là sống để yêu thương. Thời làm quản giáo phi công Mỹ tại Hỏa Lò năm 1972, ông thường trò chuyện bằng tiếng Anh địa phương với phi công Mỹ thuộc nhiều tiểu bang khác nhau để chia sẻ nỗi nhớ nhà của họ. Có lần ông nói đùa với họ “bọn mày bảo rải thảm để biến Hà Nội trở về thời kỳ Đồ Đá. Thật ra bọn mày làm tốt hơn thế. Bọn mày đang biến Hà Nội thành thời kỳ Đồ Xương”. Rồi ông cầm đàn hát cho họ nghe một khúc hát đồng quê thanh bình của Mỹ. Sau này, cả khi ông đã qua đời, một số người con của những phi công Mỹ vẫn còn tìm đến thăm nếp nhà đơn sơ của ông ở phố Quán Sứ để nhớ về một người bạn của người cha đã quá cố của họ.
Triết lý cuộc sống của ông đơn giản chỉ là sống để yêu thương. Thời làm quản giáo phi công Mỹ tại Hỏa Lò năm 1972, ông thường trò chuyện bằng tiếng Anh địa phương với phi công Mỹ thuộc nhiều tiểu bang khác nhau để chia sẻ nỗi nhớ nhà của họ. Có lần ông nói đùa với họ “bọn mày bảo rải thảm để biến Hà Nội trở về thời kỳ Đồ Đá. Thật ra bọn mày làm tốt hơn thế. Bọn mày đang biến Hà Nội thành thời kỳ Đồ Xương”. Rồi ông cầm đàn hát cho họ nghe một khúc hát đồng quê thanh bình của Mỹ. Sau này, cả khi ông đã qua đời, một số người con của những phi công Mỹ vẫn còn tìm đến thăm nếp nhà đơn sơ của ông ở phố Quán Sứ để nhớ về một người bạn của người cha đã quá cố của họ.
CHUYỆN TÌNH VỚI NỮ ĐIỆP BÁO CÔNG AN HÀ NỘI VÀ CÁC CON
Trong ký ức của nhiều người cùng thế hệ, mối tình của Xuân Oanh và vợ ông là duyên trời định. Từ ngày đầu Tháng Tám đó, ông đứng gác ở rạp Đại Nam (ngày nay) thì bắt gặp cô gái tên Xuân Uyên đi biểu tình về nhà ở Chợ Hôm. Cô nữ sinh Đồng Khánh là con gái đầu lòng của một bác sỹ bệnh viện Saint Paul, cháu nội của Phụ tá Văn phòng Phủ Toàn quyền Đông Dương. Toàn quốc kháng chiến, Xuân Oanh lên Chiến khu làm Báo Cứu Quốc, Xuân Uyên ở lại nội thành tham gia Đội Tự vệ Chiến đấu thành Hoàng Diệu, tham gia chiến đấu giành giật từng góc Chợ Đồng Xuân, rồi làm Trạm trưởng Trạm Điều tra Phản gián của Công an Hà Nội, tổ chức hoạt động điệp báo ngầm ở nội thành. Năm 1949 bà bị Pháp bắt giam ở Sở Mật thám (nay là trụ sở của Sở Công an Hà Nội) rồi Hoả Lò, bị tra tấn dã man trước khi được đồng đội tổ chức thoát tù, trốn lên Việt Bắc. Tháng 5/1951, đám cưới của Xuân Oanh-Xuân Uyên diễn ra đơn sơ trong một góc rừng Việt Bắc với khẩu hiệu "Tổ quốc trên hết”. Quà cưới giá trị nhất là một rổ trứng luộc. Chú rể Xuân Oanh cao hứng cầm đàn nhẩy lên bàn hát ứng tác một liên khúc. Ngày hôm sau, máy bay Pháp ném bom san phẳng "phòng cưới” của họ. Năm 1956, hai người có con trai đầu lòng sau 5 năm tưởng như Xuân Uyên không thể sinh con do bị tàn phá bởi đòn thù. Trong cuốn sách “Người dân làm nên hòa bình”, Judy Gumbo - một nhà hoạt động xã hội ở Mỹ, kể lại rằng Xuân Oanh rất vui tính, nhưng đôi lúc trầm tư và bà đoán việc này bắt nguồn từ việc vợ ông bị Pháp cầm tù ở Hỏa Lò. “Năm 1970 ông Oanh kể với tôi rằng vợ ông bị đau đầu triền miên và bất tỉnh mỗi khi nhìn thấy rắn… Điều này phải đến năm 2013 tôi mới hiểu được ẩn ý trong câu chuyện của ông Oanh khi nhìn thấy bức tranh trên tường của Bảo tàng chứng tích Chiến tranh ở Thành phố Hồ Chí Minh”.
Với các con, Xuân Oanh để họ lớn lên theo cách riêng, không bao giờ ép buộc và luôn bên con như người bạn. Mỗi khi bà Xuân Uyên phàn nàn về con, ông thường im lặng, hoặc bảo “để chúng nó sống theo cách chúng nó muốn”. Lần đầu tiên, và là lần nghỉ phép duy nhất trong đời, ông dành cho con cả khi thấy con “oánh vật” với môn tiếng Anh. Trong hai tuần giữa cái nóng trong căn nhà hầm giữa mùa Hè mất điện, ngày nào ông cũng vừa sửa phát âm, vừa quạt cho con. Ông nhắc lời Bác Hồ dạy ở Việt Bắc: Ông Cụ bảo không có ngoại ngữ thì như người tịt mũi, thơm thối gì cũng chả biết. Người con cả sau trở thành một vị tướng Công an.
Người con thứ của ông tài hoa và mạnh mẽ giống Ông. Giữa những năm sống thuận lợi trong bao cấp, người con thứ muốn rời công ty của Nhà nước để tự làm ăn. Đó là một chuyện không tưởng, từ bỏ một công việc nhàn hạn, an toàn và đủ đầy để tự bươn chải. Ông họp gia đình, thuyết phục bà Xuân Uyên. Người con thứ sau lập một công ty lấy tên bí danh của mẹ thời hoạt động nội thành, từng bước vượt khó và đứng vững trên đôi chân của mình.
Người con út có ham thích chu du, khám phá, chọn Đại học Địa chất làm điểm kết thúc của tuổi học trò, trái với lựa chọn của mẹ. Bà Xuân Uyên buồn phiền, can ngăn, sợ cuộc đời con vất vả. Ông Xuân Oanh không nói gì, lặng lẽ đưa cho trai út mấy cuốn sách về những câu chuyện kỳ thú ngành địa chất mua ở hiệu sách Tràng Tiền. Nhưng chắc duyên với mẹ hơn nên người con út vào ngành Công an và sau này cũng trở thành một vị tướng.
Ngày Xuân Uyên mất, Xuân Oanh ngồi lặng lẽ hàng đêm trước bàn thờ bà. Ông bảo với con, “mẹ không chỉ là mẹ của các con. Mẹ còn là mẹ của bố nữa”.
Người con thứ của ông tài hoa và mạnh mẽ giống Ông. Giữa những năm sống thuận lợi trong bao cấp, người con thứ muốn rời công ty của Nhà nước để tự làm ăn. Đó là một chuyện không tưởng, từ bỏ một công việc nhàn hạn, an toàn và đủ đầy để tự bươn chải. Ông họp gia đình, thuyết phục bà Xuân Uyên. Người con thứ sau lập một công ty lấy tên bí danh của mẹ thời hoạt động nội thành, từng bước vượt khó và đứng vững trên đôi chân của mình.
Người con út có ham thích chu du, khám phá, chọn Đại học Địa chất làm điểm kết thúc của tuổi học trò, trái với lựa chọn của mẹ. Bà Xuân Uyên buồn phiền, can ngăn, sợ cuộc đời con vất vả. Ông Xuân Oanh không nói gì, lặng lẽ đưa cho trai út mấy cuốn sách về những câu chuyện kỳ thú ngành địa chất mua ở hiệu sách Tràng Tiền. Nhưng chắc duyên với mẹ hơn nên người con út vào ngành Công an và sau này cũng trở thành một vị tướng.
Ngày Xuân Uyên mất, Xuân Oanh ngồi lặng lẽ hàng đêm trước bàn thờ bà. Ông bảo với con, “mẹ không chỉ là mẹ của các con. Mẹ còn là mẹ của bố nữa”.
CÔ CHÁU NỘI VÀ "VƯỜN CỔ TÍCH CỦA ÔNG”
Xuân Oanh có 5 người cháu nội, hai gái ba trai. Mỗi cháu ông yêu một kiểu, nhưng Thư có may mắn được gần gũi ông nhiều hơn cả. Thơ ấu, cô bé được ông yêu chiều, nhất là khoản mua sách truyện. Xuân Oanh dịch nhiều, nhưng từ khi có Thư, ông lấy bút danh theo tên cháu. Trong nhiều năm, “Anh Thư” nổi tiếng với nhiều tiểu thuyết của Mỹ được chuyển ngữ sang tiếng Việt từ kho sách ở căn hộ tầng hầm 54 Quán Sứ.
Thư lớn lên theo sự già đi của Ông. Xuân Oanh chuyển lại cho cô bé những gì là của mình, ham muốn khám phá, nghị lực chinh phục, sự dí dỏm hài hước và cả những nét “không giống ai”. Hình ảnh điển hình mà cô bé nhớ về ông mình là một chàng trai ở tuổi 80 mặc quần Jeans đội mũ Levis, vừa đi bộ vừa huýt sáo một giai điệu có nội dung kiểu “trời thật là đẹp và cô em thật là mốt”. Cô ưa thích Spaghetti Bolognese kèm cà chua bi và pho mai bào – món ăn mà thời thơ ấu ông thường nấu và với nó, hai ông cháu mỗi đợt hàng tuần “luyện chưởng” với những tập phim bộ Kim Dung. Tiếng gọi mà cô bé nhớ nhất là “Darling number one” (Người yêu thương số 1) mà Ông dành cho cô.
Lớn lên, giống như người bác, cô bé ghi dấu đời mình bằng một công ty tư nhân đặt tên theo kỷ niệm về ông, “Vườn Cổ tích của Ông”. Cô nói đó là cách cô “trả đũa” vì Ông đã bắt cô phải trở thành dịch giả trứ danh từ khi còn chưa biết chữ. Cây trái của khu vườn đó là những công thức, những cuốn sách, những mẫu mỹ phẩm giản dị, sáng tạo được tìm tòi, khám phá bằng chính tình yêu của Ông. Con đầu lòng, cô đặt “nhái” tên ông, “Xuân Anh”.
Đó là cách mà cô bé muốn Ông sống mãi với đời./.
Thư lớn lên theo sự già đi của Ông. Xuân Oanh chuyển lại cho cô bé những gì là của mình, ham muốn khám phá, nghị lực chinh phục, sự dí dỏm hài hước và cả những nét “không giống ai”. Hình ảnh điển hình mà cô bé nhớ về ông mình là một chàng trai ở tuổi 80 mặc quần Jeans đội mũ Levis, vừa đi bộ vừa huýt sáo một giai điệu có nội dung kiểu “trời thật là đẹp và cô em thật là mốt”. Cô ưa thích Spaghetti Bolognese kèm cà chua bi và pho mai bào – món ăn mà thời thơ ấu ông thường nấu và với nó, hai ông cháu mỗi đợt hàng tuần “luyện chưởng” với những tập phim bộ Kim Dung. Tiếng gọi mà cô bé nhớ nhất là “Darling number one” (Người yêu thương số 1) mà Ông dành cho cô.
Lớn lên, giống như người bác, cô bé ghi dấu đời mình bằng một công ty tư nhân đặt tên theo kỷ niệm về ông, “Vườn Cổ tích của Ông”. Cô nói đó là cách cô “trả đũa” vì Ông đã bắt cô phải trở thành dịch giả trứ danh từ khi còn chưa biết chữ. Cây trái của khu vườn đó là những công thức, những cuốn sách, những mẫu mỹ phẩm giản dị, sáng tạo được tìm tòi, khám phá bằng chính tình yêu của Ông. Con đầu lòng, cô đặt “nhái” tên ông, “Xuân Anh”.
Đó là cách mà cô bé muốn Ông sống mãi với đời./.
(Nội dung đăng trên báo có chỗ được lược bớt so với bản word dán tường).
Bài hát do Tốp ca Đài Tiếng nói Việt Nam hát hồi xưa:
Nhận xét
Đăng nhận xét